 |
| Rivierlandschap met veerboot (1649), Salomon van Ruysdael. Collectie Rijksmuseum Amsterdam. |
Binnen 1 minuut waren we verdwaald in het Rijksmuseum. Een vriendelijke man meldde ons dat we in de Philips-vleugel waren en dat de eregalerij, waar de Hollandse meesters hangen, helemaal aan de andere kant van het gebouw te vinden was. Waar we vandaan kwamen zeg maar. Een beetje provinciaals voelde het wel. Zo snel mogelijk naar De Nachtwacht en het niet kunnen vinden met een plattegrond voor je neus.
Maar goed. Verbijsterd was ik, toen ik De Nachtwacht zag. En toen ik de Samenzwering van de Bataven van Rembrandt voor het eerst live aanschouwde, moest ik even zitten. Kunstwerken die ik al zo vaak in een of andere drukvorm had gezien, maakten een indruk op me waar ik niet op had gerekend. Het 'licht' op De Nachtwacht is zo onvoorstelbaar mooi. Maar goed, dat hebben duizenden anderen die er veel meer verstand van hebben natuurlijk ook al duizenden keer gezegd.
Hollandse luchten
Een andere schilder waar ik graag de werken van wilde bekijken, was Jacob van Ruisdael. U weet wel, die van de beroemde Hollandse luchten. Ook prachtig! Vrij snel begon ik de schilderijen te scannen op mogelijk afgebeelde 'faunistische waarden'. Welke wilde dieren had hij in zijn schilderijen verwerkt? Vooral soepeenden zag ik. Blijkbaar zwommen er in de 17e eeuw ook al allerlei tamme soorten in 's Neerlands wateren rond. Of hij deed maar wat als het op dit specifieke thema aankomt, dat kan natuurlijk ook. Op al zijn schilderijen heeft hij ergens in die majestueuze luchten bijvoorbeeld wel een paar vliegende vogels afgebeeld. Op de doeken die ik heb bekeken dezelfde, eenvoudige V-vormige silhouetten. Zoals ik ook nog net een vogel kan tekenen.
Op één doek waren de vogels met meer detail geschilderd. Althans dat vind ik. Het gaat om het werk Riverlandschap met veerboot (zie afbeelding). Rond dat overladen bootje lijken boerenzwaluwen te scheren. En in de lucht lijkt zowaar een paartje zeearenden te zweven. Je ziet geen enkel detail, maar de jizz zoals vogelaars dat noemen lijkt onmiskenbaar. En even lager lijkt een vogel te vliegen met de typische houding van een rode wouw. Ook dit is niet meer dan een zwart lijntje.
Kunsthistorische faunaecologie
In begreep er niks van. Hoe kon het dat op al die andere schilderijen de vogels waren verworden tot vage silhouetten en op dit doek - in mijn ogen - herkenbare soorten stonden afgebeeld? Misschien is het vooringenomenheid. De wens de vader van et cetera. Het is hoe dan ook een van mijn vele verborgen liefhebberijen, in oude geschriften en op oude schilderijen en tekeningen zoeken naar het voorkomen van wilde dieren. Als kunsthistorische faunaecologie een vak zou zijn, wil ik er wel voor 'doorleren'. En ik bedoel juist niet die werken waarop soorten heel bewust zijn afgebeeld of nagetekend. Het gaat mij om boeken en schilderijen waarin de maker onbewust iets van de natuurlijke historie heeft weergegeven.
Van de zeearend is bekend dat hij ook in vroeger tijden in Nederland voorkwam. Over de rode wouw, die tegenwoordig sporadisch als broedvogel voorkomt en als doortrekker Nederland geregeld aandoet, kan ik niet zoveel vinden over de historische aanwezigheid. Als ik Nicolette deelgenoot maak van mijn overpeinzingen vraagt ze of ik wel gezien heb dat Rivierlandschap met veerboot van Salamon van Ruysdael is en niet van Jacob van Ruisdael. Jacob was een neef van Salamon, die zijn naam volgens Wikipedia als enige famililid met een i schreef in plaats van een y. En Jacob was waarschijnlijk een leerling van Salomon.
Aha! Maar nu wordt het écht spannend. Heeft Salomon van Ruysdael die vogels, als soort, bewust geschilderd en dus misschien ook wel echt gezien op die plek of neemt mijn niet onderbedeelde fantasie weer een loopje met me? Salomon heeft vast geen natuurdagboek nagelaten zoals de Amsterdamse meneer Walters. Daarover heeft voormalig stadsecoloog Martin Melchers ttrouwens een kloek boek gemaakt. Daarover later meer. Ik ga eerst mijn collega en kunsthistoricus Marcel van Ool eens bellen. Die weet alles over natuur en landschap in de kunst. Kijk maar eens op zijn blog: https://www.boswachtersblog.nl/buitenplaatsen/
Geen opmerkingen:
Een reactie posten