Natuurspoorjournaal #100 - Zwarte specht

Zwarte specht op stobbe. 

Waar besteed je nu de honderste aflevering van het Natuurspoorjournaal aan? Zoiets moet toch een beetje een feestnummer zijn. Omdat ik gisteren weer een paar uur heb besteed aan mijn favorietste vogel, ligt het antwoord voor de hand: de zwarte specht. (ja ja, raaf, gaai, bosuil, buizerd, kraanvogel en nog veel meer zijn ook allemaal mijn favorietste vogel, maar net iets minder dan de zwarte specht).

2011

Op 13 maart 2011 schreef ik voor de eerste keer over de zwarte specht, toen nog in de rubriek Bosblog (zie hier). Een algemeen verhaaltje. Op 18 februari 2013 schreef ik (zie hier) voor het eerst een stukje over het voedsel van zwarte spechten. Aanleiding was de vondst van een grove den waar door een zwarte specht in het onderste deel van de den een aantal 80 cm lange sleuven waren gehakt. Mijn idee was dat ze dat doen om bij het nest van houtmieren te komen, die zich in het hart van de boom bevindt. En daarmee begon de fascinatie voor zwarte spechten in het algemeen en hun hakkunsten in het bijzonder pas echt onrustige proporties aan te nemen.

Hakspoor van zwarte specht in grove den op zoek naar mieren, of toch bottorren.
Molenduinen, feb 2013.

Nu, een paar jaar later, en honderden bewerkte grove dennen en fijnsparren verder, ben ik er nog steeds niet uit hoe dat nou zit met het uithakken van die mierennesten in Nederland. Het ellendige (of leuke) is, als je je echt in  een onderwerp verdiept dan gaat wat je bij het begin al zeker weet steeds meer wankelen. Met anderen, die veel van mieren, kevers of zwarte spechten weten probeer ik het raadsel verder te ontrafelen.

In Oost-Europa (maar ook al in Duitsland) eten zwarte spechten bijvoorbeeld graag reuzenmieren. De twee soorten (gewone en zwarte reuzemmier) zijn in Nederland nogal schaars. Deze mieren hebben hun nest in de kern van een boom en vandaar dat een zwarte specht aardig zijn best moet doen om dat nest bloot te leggen. Ze hakken daarom grote gaten in zo'n boom.

Het hakspoor dat ik in 2013 vond was in die zin verwarrend omdat ik in het kernhout niet echt stuitte op het typische (weet ik nu) kartonnest die de glanzende houtmieren maken. Ook de karakterstieke spiraalvormige neststructuur van de reuzemieren ontbrak. Wel zichtbaar waren allerlei gaatjes gemaakt door boktor- of houtwesp-larves. Maar waarom had de zwarte specht die niet afzonderlijk uitgehakt zoals hij normaal gesproken doet? Die larven zitten niet echt op een kluitje bij elkaar.

Een doorsnede van een boom met het nest van een glanzende houtmier. (bron: www.nlmieren.nl, naar Maschwitz en Höllbobler 1970, gewijzigd).

Een doorsnede van een boom met het nest van een glanzende houtmier.
(bron: www.nlmieren.nl, naar Maschwitz en Höllbobler, 1970, gewijzigd.)

2017

Gisteren heb ik in de Molenduien weer gezocht naar sporen van zwarte spechten. Ik vond diverse aangetaste dennen met gaatjes van boktorren. En bij nagenoeg al die bomen was de zwarte specht - die overigens niet het gebied broedt - langs geweest. De conische putjes in het hout die naar de vette larve leiden, waren soms wel zeven centimeter diep. Soms zitten twee larves dicht bij elkaar en hakt hij het gat wat groter, maar van sleufvorming zoals in 2013 was geen sprake.

Ik zou daarom zo graag eens een zwarte specht willen bestuderen die bezig is met dat hak- en breekwerk, maar dat is me nog steeds niet gelukt. Misschien bij aflevering 200?

Hakspoor van zwarte specht op zoek naar larves van grootoogboktor.
Molenduinen, maart 2017.

Met dank voor hun kennis en sparringtijd aan Diliana Welink en Pauline Arends (mieren), Jan ten Hoopen (kevers) en Willem van Manen (zwarte specht). 

En voor de liefhebbers verwijs ik graag nog een keer naar het filmpje van nestbouwende zwarte spechten dat ik vorig jaar in veenhuizen maakte. Klik hier of kijk hieronder.